W dniu 23 stycznia 2025 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał jedno z najważniejszych orzeczeń w historii dotyczących ochrony konsumentów na rynku kredytowym. Wyrok dotyczy sprawy C-677/23, Slovenská sporiteľňa, która odnosi się do kwestii przejrzystości kosztów kredytów. Orzeczenie to nie tylko wpłynie na regulacje prawne w Słowacji, ale także ma ogromne znaczenie dla całej Unii Europejskiej, w tym Polski. Wyrok ten wprowadza nowe standardy ochrony konsumentów i ustanawia zasady, które mają zapobiec praktykom banków i innych instytucji finansowych, które mogą prowadzić do nieuczciwego ukrywania rzeczywistych kosztów kredytu.
Sprawa dotyczyła dwóch konsumentów, którzy wzięli kredyt hipoteczny w słowackim banku. Zobowiązali się oni do spłaty kredytu w 108 ratach miesięcznych. W umowie wskazano daty pierwszej i ostatniej raty, ale zabrakło szczegółowego określenia okresu obowiązywania kredytu. Ponadto, umowa nie zawierała informacji na temat założeń, które zostały przyjęte do obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO). W wyniku tych niejasności konsumenci nie byli w stanie zweryfikować pełnych kosztów kredytu ani ocenić, czy zaproponowana oferta jest dla nich korzystna. W konsekwencji, konsumentom udało się wystąpić do sądu, domagając się unieważnienia części umowy oraz zwolnienia z obowiązku płacenia odsetek i innych kosztów związanych z kredytem.
W związku z tym, że umowa kredytowa była niejasna i nie spełniała wymagań dotyczących przejrzystości, sprawa trafiła do sądu, który postanowił zwrócić się z pytaniami prejudycjalnymi do TSUE. Pytania te dotyczyły dwóch głównych kwestii:
- Czas trwania umowy kredytowej: Czy umowa kredytowa musi zawierać jednoznaczne zapisy wskazujące okres jej obowiązywania, np. daty rozpoczęcia i zakończenia kredytu, czy wystarczy, że konsument na podstawie innych postanowień umowy (np. liczby rat) samodzielnie obliczy okres trwania kredytowania?
- Transparentność całkowitego kosztu kredytu i RRSO: Czy zasady obliczania RRSO muszą być wyraźnie wskazane w umowie kredytowej, czy też mogą być domyślne i wywnioskowane przez konsumenta na podstawie innych postanowień umowy?
W odpowiedzi na te pytania, TSUE wydał wyrok, który stanowi ważny krok w kierunku pełnej ochrony konsumentów. Trybunał wskazał, że banki muszą zapewnić pełną przejrzystość wszystkich kosztów kredytu, w tym w szczególności kosztów związanych z obliczaniem RRSO. Zgodnie z wyrokiem TSUE, konsument ma prawo do samodzielnej weryfikacji całkowitego kosztu kredytu, w tym wysokości oprocentowania, kosztów dodatkowych oraz wszelkich innych opłat. Banki muszą wyraźnie wskazywać w umowie kredytowej, jakie zasady przyjęto przy obliczaniu RRSO, tak aby konsument miał pełną wiedzę na temat kosztów kredytu przed podjęciem decyzji.
TSUE zaznaczył, że brak odpowiedniej transparentności może prowadzić do nieuczciwych praktyk ze strony banków, które mogłyby wprowadzać konsumentów w błąd, utrudniając im podjęcie świadomej decyzji finansowej. W ocenie Trybunału, pełna jawność i klarowność w kwestii kosztów kredytu są niezbędne, by konsument mógł podjąć decyzję na podstawie rzeczywistych danych, a nie z powodu ukrytych kosztów czy niejednoznacznych zapisów w umowie
W uzasadnieniu wyroku, TSUE dokonał dwóch ważnych ustaleń:
- Czas trwania umowy kredytowej: Trybunał uznał, że umowa kredytowa nie musi zawierać bezpośrednich postanowień wskazujących czas trwania kredytu, pod warunkiem że pozostałe warunki umowy pozwalają konsumentowi samodzielnie ustalić, kiedy kredyt zaczyna się i kończy. Oznacza to, że banki mogą stosować elastyczne zapisy, jednak muszą zapewnić, by konsument mógł łatwo i jednoznacznie ustalić czas trwania kredytu, np. na podstawie liczby rat miesięcznych.
- Transparentność RRSO: TSUE jednoznacznie orzekł, że umowa kredytowa musi zawierać szczegółowe informacje dotyczące zasad obliczania RRSO. Konsument nie może być zmuszony do wyciągania wniosków na podstawie niejednoznacznych zapisów. Każdy element, który wpływa na obliczenie RRSO, powinien być wyraźnie wskazany w umowie kredytowej, aby konsument mógł zweryfikować, czy wszystkie koszty kredytu zostały prawidłowo uwzględnione.
Choć wyrok dotyczył sprawy słowackiej, jego znaczenie wykracza daleko poza granice Słowacji. Orzeczenie to będzie miało istotny wpływ na praktyki banków w całej Unii Europejskiej, w tym w Polsce. Wyrok TSUE jest ważnym sygnałem dla polskich instytucji finansowych, że konsumentom należy zapewnić pełną przejrzystość i dostęp do rzetelnych informacji na temat kosztów kredytu. Zmiany te mogą wpłynąć na sposób przygotowywania umów kredytowych w Polsce, zmuszając banki do pełniejszego ujawniania wszystkich kosztów i zasad obliczania RRSO
Polski rynek kredytowy boryka się z problemem niejednoznacznych umów kredytowych, w których brakuje pełnych informacji o kosztach kredytu, w tym szczegółowych zasad obliczania RRSO. Często konsumenci nie mają wystarczającej wiedzy, by samodzielnie zweryfikować, czy warunki kredytowe są dla nich korzystne. Z tego powodu, wyrok TSUE jest niezwykle ważny, ponieważ może skłonić polskie banki do wprowadzenia większej transparentności i wyjaśniania zasad obliczeń w sposób przystępny dla przeciętnego konsumenta. Dzięki temu konsumenci będą mogli podejmować bardziej świadome decyzje kredytowe
Jednym z najważniejszych elementów wyroku TSUE jest możliwość zastosowania tzw. sankcji kredytu darmowego. W sytuacji, gdy bank nie dopełni obowiązków informacyjnych, konsument może ubiegać się o uznanie kredytu za udzielony na warunkach darmowych. Taki kredyt oznacza, że konsument nie będzie zobowiązany do płacenia żadnych odsetek ani innych opłat związanych z kredytem. Wyrok TSUE stanowi istotny krok w ochronie konsumentów, którzy mogą teraz korzystać z tego prawa w przypadkach, gdy banki nie spełnią wymaganych standardów przejrzystości.
